Damherten in het Nationaal Park
Damherten zijn de grootste herten die in Noord-Holland leven. De damherten die in onze provincie in het wild leven, zijn ooit ontsnapt uit hertenkampen. Nu leeft er een grote groep damherten in de duinen van het Nationaal Park.
Grazers zoals herten zijn belangrijk in de natuur. Ze eten jonge planten, waardoor het landschap niet overal dichtgroeit. Dat zorgt voor variatie in het landschap met veel verschillende planten en dieren. Bij een te groot aantal damherten ontstaat er echter ecologische schade. Daarom is beheer van de populatie noodzakelijk. Er is uitvoerig onderzoek gedaan naar verschillende manieren om de populatie te beheren. Hieruit is gebleken dat afschot het meest effectieve middel is. Het populatiebeheer wordt in het Nationaal Park uitgevoerd door hiervoor getrainde boswachters.
Noodzaak van populatiebeheer
Een te hoge dichtheid aan damherten veroorzaakt overbegrazing, waardoor de biodiversiteit onder druk komt te staan. Zeldzame en algemene plantensoorten verdwijnen, wat negatieve gevolgen heeft voor insectenpopulaties, zoals vlinders, die afhankelijk zijn van deze planten. Ook de verjonging van duinbossen stagneert doordat jonge bomen en struiken worden opgegeten. Dit heeft een directe impact op broedvogels die afhankelijk zijn van deze vegetatie.
Daarnaast verlaten damherten in de winter het duingebied op zoek naar voedsel, wat leidt tot overlast in woonwijken en landbouwgebieden. Ook ontstaan er gevaarlijke situaties op wegen en spoorlijnen. Om deze problematiek structureel aan te pakken, is gekozen voor populatiebeheer door middel van afschot. Andere beheervormen bleken onvoldoende effectief.
Waarom is gekozen voor actief beheer van damherten?
Alle alternatieven zijn onderzocht, maar bleken onpraktisch, ineffectief of belastend voor de dieren. Afschot is de meest efficiënte en minst stressvolle methode.
- Vangen/verplaatsen veroorzaakt veel stress en is kostbaar. Verplaatste dieren kunnen elders alsnog worden bejaagd.
- Anticonceptie vereist jaarlijks vangen en brengt risico’s voor drinkwater met zich mee.
- Natuurlijke vijanden zoals wolf of lynx zijn niet aanwezig in dit gebied.
Hekken en wildroosters beperken overlast, maar lossen populatiegroei en natuurschade niet op.
Het plaatsen van hekken is bovendien in strijd met het beleid om natuurgebieden te verbinden en versnippering tegen te gaan.
Beheerperiode
Populatiebeheer vindt plaats tussen november en maart, conform wettelijke kaders. Valwild en herten buiten het leefgebied kunnen het hele jaar door worden geschoten.
Ecologische en wettelijke context
De duingraslanden en duinbossen in Zuid-Kennemerland zijn onderdeel van het Europese Natura 2000-netwerk. Nederland heeft een internationale verantwoordelijkheid om deze habitats en de bijbehorende soorten in stand te houden. Monitoring en onderzoek, onder andere uitgevoerd door PWN, vormen de basis voor het faunabeheerplan dat publiekelijk beschikbaar is via de Faunabeheereenheid Noord-Holland.
Streefpopulatie en uitvoering
In 2015 werden 734 damherten geteld in het Nationaal Park. Op basis van ecologische draagkracht is een streefpopulatie van 200 dieren vastgesteld. In 2025 is dit aantal bereikt. De tellingen worden jaarlijks op uniforme wijze uitgevoerd in de kuststrook van Noord- en Zuid-Holland, wat een betrouwbaar beeld geeft van de populatietrend.
Het beheer is gericht op het handhaven van een populatie tussen de 200 en 300 dieren, afgestemd op de jaarlijkse aanwas van circa 50 tot 100 herten. Daarbij wordt gestreefd naar een evenwichtige geslachtsverhouding en een natuurlijke leeftijdsopbouw.
Verantwoordelijkheden en zones
Het beheer wordt uitgevoerd door opgeleide boswachters van de betrokken natuurbeheerorganisaties. Er zijn duidelijke afspraken gemaakt tussen grondeigenaren en gemeenten over de uitvoering. Het duingebied is opgedeeld in zones:
- Rustzone: geen afschot, herten blijven zichtbaar voor bezoekers.
- Bufferzone: afschot gericht op het beperken van overlast buiten het duin.
- Beheerzone: afschot van vrouwelijke dieren om populatiegroei te reguleren.
- Valwildbeheer: zieke, gewonde of zwakke dieren worden ter plaatse geschoten.
- Nulstandgebied buiten de duinen: afschot mogelijk, maar beperkt door veiligheidsaspecten.
Andere maatregelen in het gebied
De aantallen van andere grazers (zoals runderen, paarden en schapen) worden jaarlijks geëvalueerd en indien nodig aangepast. Deze dieren hebben een ander graasgedrag dan damherten en dragen op hun manier bij aan natuurbeheer.
Waarom geen vergelijking met andere gebieden?
Nationaal Park Zuid-Kennemerland verschilt sterk van bijvoorbeeld de Oostvaardersplassen: ligging, bodemtype, ecologische doelen en omgevingsdruk maken een andere aanpak noodzakelijk. De duingraslanden zijn kwetsbaar en vereisen actief beheer om biodiversiteit te behouden.
Wie is verantwoordelijk voor het damhertenbeheer?
Provincie Noord-Holland is het bevoegd gezag voor faunabeheer. Zij beoordelen en verlenen ontheffingen op basis van ecologische, maatschappelijke en veiligheidscriteria.
Gedeputeerde Staten toetsen faunabeheerplannen aan wet- en regelgeving, zoals de Flora- en Faunawet en de Natuurbeschermingswet, en kunnen vergunningen of aanwijzingen geven bij risico’s voor biodiversiteit.
Rol van de Faunabeheereenheid Noord-Holland
De Faunabeheereenheid Noord-Holland (FBE) is een onafhankelijke stichting die faunabeheer coördineert in de provincie. Het bestuur bestaat uit vertegenwoordigers van natuurorganisaties, terreinbeheerders, boeren en jagers. De FBE stelt faunabeheerplannen op en stemt deze af met aangrenzende provincies. De provincie keurt deze plannen goed.
Rol van natuurbeheerders
Organisaties zoals PWN, Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer voeren het beheer uit binnen Nationaal Park Zuid-Kennemerland. Zij stellen natuurbeheerplannen op en vragen op basis daarvan ontheffingen aan. Faunabeheer is een onderdeel van het bredere natuurbeheer.
Wetgeving en Natura 2000
- Flora- en Faunawet: beschermt wilde planten- en diersoorten. Schadelijke handelingen zijn verboden, tenzij er een ontheffing wordt verleend.
- Natuurbeschermingswet: richt zich op het behoud van biodiversiteit in beschermde gebieden, waaronder Nationaal Park Zuid-Kennemerland.
- Natura 2000: Europees netwerk van beschermde natuurgebieden, gericht op het behoud van soorten en leefgebieden. Vrijwel alle Nederlandse duinen vallen hieronder.