13 november 2025

Joeri Kabalt is gefascineerd door verwondering, verhalen, rituelen en de natuur. Ze woont in Haarlem en doet in de duinen een Dwaal-Onderzoek naar de potentie van verwondering als tegengif voor vervreemding. Op Verwonderpost schrijft ze over haar experimenten en inzichten. Joeri is als veranderkundige en actie-onderzoeker verbonden aan Kessels & Smit, The Learning Company en is auteur van meerdere boeken over verwondering, verhalen en verandering. Met ingang van deze maand nemen we je mee in een van haar blogs. 

Duinen: Decor of Dierbare?

“Veel bezoekers zien het duingebied als een soort achtergronddecor voor hun eigen activiteiten”, vertelde de beheerder van het duingebied me laatst. “Een decor om in te sporten, of picknicken… lang niet iedereen sluit de plek in het hart.” Een beeld waar ik nu steeds aan terug moet denken als ik door de duinen dwaal. Hoe zouden zij de duinen dan zien door die bril? En hoe kijk ik zelf eigenlijk naar de duinen? Als decor of als dierbare? En wat maakt het uit?

Terwijl ik me dit al wandelend afvraag, sta ik na elke bocht weer versteld van hoe prachtig de duinen deze ochtend zijn. De eiken kleuren langzaam geel, het “ploink-geluid” van vallende eikels als soundtrack van de herfst. Vanochtend zei mijn dochter op weg naar school: “In de herfst ruikt het overal naar bos”. En ze had gelijk: zelfs in de stad is de herfstige bomengeur onmiskenbaar aanwezig. Hier in de duinen is de vochtige herfstgeur nóg intenser. Sinds de laatste keer dat ik op deze plek wandelde, is de grond getransformeerd in een oase van paddenstoelen. Ondertussen vliegen vluchten gakkende ganzen in V-formatie voorbij.

En ja, terwijl ik verwonder en bewonder, kom ik onder andere een personal trainer met zijn pupillen, een groepje giechelende schoolmeiden en twee dames in een verdiept gesprek over hun vaders tegen. Maar ook een vader die vol enthousiasme de paddenstoelen laat zien aan zijn peuter en een fietser die afstapt om een foto te maken van de paddenstoelen naast het fietspad. Ik kan niet in hun hoofd kijken – en weet niet hoe zij de duinen beleven.

Liefde voor plekken

Het doet me denken aan het werk van de onlangs overleden ecologe Joanna Macy. Een van haar boeken heeft de mooie titel: ‘World as lover, world as self’. Hierin nodigt ze uit om anders naar de wereld om je heen te kijken. De natuur als dierbare geliefde te zien. Als opstapje om jezelf als onderdeel van die natuur te zien. Want als je iets of iemand als geliefde ziet, ga je er als vanzelf beter voor zorgen. Je houdt immers van die ander. Het klinkt prachtig. Maar hoe zet je die verliefde blik aan?

Samen met collega Willemijn de Jong besloot ik een experiment te bedenken om te spelen met het onderscheid tussen de duinen als ‘decor’ en ‘dierbare’. Een uitnodiging om op Dwaal-Expeditie te gaan met een speciaal daarvoor gemaakte Dwaal-Podcast in drie delen. Op een druilerige maandagochtend in oktober spreken Willemijn, Niels en ik af bij ‘t Wed om het zelf uit te proberen. Vier anderen dwalen op datzelfde moment op hun eigen lievelingsplekken door het hele land – luisterend naar dezelfde woorden.

Bovenop een duin doen we elk onze oortjes in. Dat voelt in eerste instantie wat onwennig – alsof ik me afsluit in plaats van openstel voor de plek. En ook al weet ik al wat er komen gaat, het lukt me toch om me ter plekke te laten meevoeren door de stem van Willemijn. Op zoek naar een plek die je aandacht trekt – of vindt de plek jou?Precies terwijl ik dat zinnetje in mijn oor hoor, zie ik rechts door de donkere bomen een uitnodigend stuk goudgeel zand. Dáár moet ik heen. Ik volg een dun dwaalspoor om er te komen, en stop onderweg om de spinnenwebben vol minuscule parels te bewonderen. En ben me extra bewust of dit een plek is waar ik wel ‘mag’ zijn. Behandel ik de duinen wel als dierbare als ik hier ga zitten?

Op de plek aangekomen luister ik naar het tweede deel. Een uitnodiging om de plek te begroeten, het liefst hardop, hoe gek dat ook klinkt. Alsof het een vriend is. Kun je de tijd te nemen om met elkaar in te checken? Hoe gaat het met de plek? En hoe gaat het met jou? Hoe valt het licht? Hoe ruikt het? Hoe zou de grond hier smaken?

In de huid kruipen van…..

En pas als je voelt, nu val ik voor even samen met de rups, eik of paddenstoel… als je het voelt in je buik, al is het maar voor één seconde, pas dan… Pak je je pen en papier erbij. En schrijf je iets op vanuit de ervaring en het perspectief van de eik, meeuw of paddenstoel. Een mini-verhaal vanuit de schoenen van, of dus eigenlijk de wortels of pootjes van…

Mijn aandacht wordt gelijk getrokken door een slaperige slak. Opgekruld. Naar binnen gekeerd. Wordt dit niet een heel saai verhaal? Kan ik niet beter vanuit de mooie eik waar ik onder zit of de voorbijvliegende koolmees gaan schrijven? Maar nee, ook hier is het eerder iets wat jou uitzoekt dan andersom. Seconden worden minuten, en voor ik het weet is het uur voorbij en loop ik weer terug, met een slakkenverhaal op zak.

Vlakbij onze afgesproken plek, zie ik een heleboel pootafdrukken in het zand. Die waren hier net toch nog niet? Zouden dit vossensporen zijn? Vanochtend vertelde ik toevallig over een bijzondere ontmoeting die ik ooit met een vos had. Terug aangekomen lezen we elk ons verhaal voor. Uitkijkend over de verkleurende boomtoppen hoor ik het verhaal van Berk, verteld door Willemijn. De ledematen die berk door de jaren heen is verloren in de storm… de zachte sponsige zwammen die hem gezelschap houden… en dan, in een flits, zie ik in de verte een stukje rood met wit voorbij komen. Een vossenstaart.

Verschil voelen in je botten

Terwijl we terug wandelen, kijk ik op mijn telefoon en zie ik de foto’s en verhalen van de andere dwalers binnenkomen. Nog meer bomen, een spinnenweb, een regendruppel…. prachtige foto’s en verhalen. Zijn we nou anders gaan kijken door deze ervaring? Wij zeggen alledrie volmondig ja. Het is eigenlijk nog te vroeg om erop te reflecteren. We zitten er nog helemaal in. Maar ergens in mijn botten voel ik het. Wéét ik het. Dat de duinen voor mij veel meer zijn dan decor. En dat deze oefening ervoor heeft gezorgd dat ik dit weer extra diep voel. En dat ook de andere dwalers de plek waar ze waren als dierbaar zijn gaan zien – in ieder geval voor even.

Wat daarin denk ik vooral heeft geholpen is om je aandacht op iets specifieks te richten: kiezen om te dwalen vanaf je lievelingsplek, daarbinnen een specifieke plek zoeken om tijd mee door te brengen en daar weer iets specifieks – boom, slak of spinnenweb – zoeken om je aandacht op te richten. En wat ook hielp is om niet over maar vanuit de berk of eik te schrijven. Een gedachte-oefening om je te verplaatsen in de wortels van.

Filosoof Martha Nussbaum beschrijft hoe verwondering daarbij een essentiële rol kan vervullen omdat het je helpt de mysterieuze binnenwereld van ‘de ander’ voor te stellen – of het nou de een familielid, koe of ster in de lucht is. Volgens haar is verwondering daarom niet alleen sterk verbonden met verbeeldingskracht maar ook met empathie en compassie. In haar woorden:

‘A sense of wonder marks the world for our concern […] because it helps to overcome the type of pathological narcissism that does refuse to ascribe reality to others’.

Een eik of spinnenweb, of zelfs de duinen, als iets levends zien maakt een wereld van verschil. Daarmee kan er een relatie ontstaan. En ben je niet langer bezoeker in een ‘dood’ decor, maar kan er ontmoeting ontstaan met een dierbare vriend.

Een plaats om te pauzeren

Een week na de Dwaal-Expeditie lees ik een boek uit van de Engelse onderzoeker Miles Richardson. Hij beschrijft de uitkomsten van langdurig en grootschalig kwantitatief onderzoek naar de verbinding met de natuur (‘nature connectedness’). Wat helpt nou om je te verbinden met de natuur en waarom is het belangrijk? Hij ontdekt daarin een aantal dingen die gelijk resoneren met mijn eigen zoektocht en in het bijzonder de ervaringen van de Dwaal-Expeditie.

Zo schrijft hij dat het niet genoeg is om tijd door te brengen in de natuur om een verbinding te laten ontstaan. Het gaat over de manier waarop je die tijd doorbrengt. Wat wél helpt is hele specifieke dingen opmerken – zoals het lied van een roodborstje of het veranderen van de seizoenen. Via de zintuigen. Verbinding met de natuur gaat over het aangaan van een relatie. En een relatie ontstaat niet via kennis en feiten, maar door op te merken: ‘a close relationship with nature starts by affording a place to pause and perceive’. Dit is belangrijk, omdat zijn onderzoek laat zien dat mensen hun houding en gedrag veranderen richting de natuur en in actie komen om de natuur te beschermen als zij een connectie en relatie opbouwen met de natuur. En niet via meer kennis of educatie over de natuur – alhoewel hier nog altijd voornamelijk op ingezet wordt in onderwijs en campagnes.

Plaats maken om te pauzeren, op te merken en te verwonderen doet er toe. Juist nu. Ook al voelt dat soms contra-intuïtief. In de woorden van Miles Richardson:

“Simply noticing nature can seem even further adrift from the crises of climate warming and biodiversity loss that require urgent and transformational action on a global scale. Such transformation requires fundamental political and cultural change. How can noticing a butterfly make a difference? It makes a difference because noticing nature is the first step to repairing the broken relationship with it.”

 

Heb je zin gekregen om ook op je eigen lievelingsplek te gaan dwalen? Hier vind je de Dwaal-Podcast met een korte instructie erbij. Meld je eerst aan bij Verwonderpost (klik hier) en download onderstaande bestanden. Ik ben benieuwd welke verhalen er gaan ontstaan!

Dwaal Expeditie Decor Of Dierbare

383KB ∙ PDF file

Download

Download