Gedenkstenen
Deze stenen markeren de acht plekken waar in de zomer van 1945 45 grafkuilen met stoffelijke overschotten werden gevonden.
Unieke overblijfselen
Nationaal Park Zuid-Kennemerland is een mix van natuur, cultuur en geschiedenis. Je vindt er bijzondere planten, dieren én culturele zaken die uniek zijn voor deze plek. Deze ‘schatten’ of ‘iconen’ zijn kenmerkend voor het Nationaal Park.
Een van deze iconen is de Atlantikwall. Van deze onneembare muur, gebouwd door de nazi’s, zie je nog vele sporen in het duingebied. En sommige overblijfselen zijn geadopteerd en opgenomen in de natuur. Een unieke combinatie van historie en natuur.
Een bouwwerk van maar liefst 5.000 km lang!
Tijdens de Tweede Wereldoorlog vormden de duinen het dramatische toneel van de bouw van de Atlantikwall. Deze verdedigingslinie werd door de Nazi’s langs de hele West-Europese kust aangelegd om aanvallen van de geallieerden te weerstaan.
Op 14 december 1941 gaf Hitler opdracht voor de aanleg. De Atlantikwall liep van Noorwegen, via Denemarken, Duitsland, Nederland en België naar Frankrijk, tot aan de grens met Spanje. De linie moest een geallieerde invasie vanaf de Noordzee onmogelijk maken. Met een lengte van ruim 5.000 km werd de Atlantikwall een van de grootste bouwwerken van de 20e eeuw.
Grootse sloop, roof en ontruimingen
Pas in 1943, na zware verliezen aan het oostfront, begonnen de Duitsers ook in Nederland met de bouw. In juni 1943 werd het kustgebied tot Sperrgebiet (verboden gebied) verklaard. Zonder Ausweis (vergunning) kon je gearresteerd en gestraft worden. Het Sperrgebiet omvatte delen van zeedorpen, havens en industriegebieden. In Zuid-Kennemerland raakte dit vooral Zandvoort, IJmuiden en Velsen. Maar ook in delen van Bloemendaal, Vogelenzang en Aerdenhout moesten mensen hun huis verlaten vanwege de aanleg van de Atlantikwall. De ravage, die door ontruimingen, sloop en roof werd aangericht, was groot. Zo gingen in Velsen 4.000 huizen verloren, 31% van het totaal. Bij Hoogovens verdwenen er fabrieken en walserijen. Visafslaggebouwen in de haven werden totaal vernield. Fabrieken, kantoren en magazijnen verdwenen. Van de 3.135 woningen in Zandvoort bleven er slechts 683 onbeschadigd. Veel winkels, hotels, pensions, cafés en restaurants verdwenen uit het straatbeeld. De bouw van de Atlantikwall was vanaf dat moment officieel begonnen.
De organisatie van de aanleg van de Atlantikwall lag uiteraard in Duitse handen. Wel werd er gebruikgemaakt van lokale onderaannemers en Nederlandse arbeiders. Ging het bij aanvang om vrijwillige, betaalde arbeid, later werden Nederlandse burgers als dwangarbeiders ingezet. Vanwege een tekort aan arbeidskrachten werden zij door de Duitsers verplicht tewerkgesteld. Evengoed verliep de bouw moeizaam. Tegen het einde van de oorlog was de Atlantikwall nog altijd niet voltooid.
Zee-, land- en luchtverdediging
De Atlantikwall was ingericht voor drie soorten verdediging: kustverdediging, landverdediging en luchtverdediging. Het geheel omvatte verschillende bouwwerken met verschillende of gecombineerde verdedigingsfuncties.
De kustbatterijen moesten vijandelijke aanvallen vanuit het westen tegenhouden, zowel vanaf zee als uit de lucht. De verdediging bestond uit zware bunkers, afweergeschut, zoeklichten en radarinstallaties. Om de kustverdediging verder te versterken werd het strand volgebouwd met obstakels en mijnen waarmee vijandelijke schepen en troepen vanuit het westen konden worden tegengehouden.
De landverdediging moest voorkomen dat de vijand in de rug zou aanvallen. Deze verdediging bestond uit een linie van antitankmuren, tankgrachten, drakentanden (betonnen obstakels) en andere versperringen die tanks moesten tegenhouden.
Bevrijding
Ondanks al deze verdedigingsmaatregelen hield de Atlantikwall geen stand tijdens de geallieerde invasie in Normandië op 6 juni 1944.
Na de bevrijding wilde Nederland alleen nog maar vooruit. Alles wat aan de oorlog herinnerde en in de weg stond, moest verdwijnen. Liefst zo snel mogelijk. Bunkers, versperringen en andere verdedigingsbouwwerken werden in hoog tempo gesloopt. In Zuid-Kennemerland bleven sommige verdedigingswerken bewaard, omdat zij in beschermd natuurgebied lagen waarin weinig doorgaande wegen liepen. Zo komt het dat in het Kraansvlak en Midden-Herenduin nog rolblokversperringen liggen. Deze zogenaamde Walzkörpersperre zijn de enig overgebleven rolblokversperringen van de Atlantikwall. Tijdens een excursie kun je deze bezoeken.
Zichtbare herinneringen
Meer verdedigingsbouwwerken en andere bijzondere zaken in Nationaal Park Zuid-Kennemerland die aan de Tweede Wereldoorlog herinneren:
Antitankmuur en tobruk
De antitankmuur werd verdedigd met een zogenaamde tobruk, een bunker of geschutskoepel die ook als observatiepost werd gebruikt.
Oefenterrein Groot Olmen
De piloten van de Luftwaffe oefenden boven het gebied van Groot Olmen met het afwerpen van betonnen namaakbommen op een oefenschip van zand.
De Eerebegraafplaats
Ten noorden van de Bloemendaalse Zeeweg werd op een mooi deel van de duinen de Eerebegraafplaats ingericht als laatste rustplaats voor de gevallen verzetsstrijders.
Tankgracht Midden-Herenduin
Deze tankgracht is nog een van de vele nog zichtbare verdedigingswerken. Deze gracht was onderdeel van een reeks antitankversperringen.
Walzkörpersperre
Dit is een doorlaatpost met een rolblokversperring. Deze was bedoeld om de vijand tegen te houden en alleen mensen door te laten met een ausweis (een doorlaatbewijs). De Atlantikwall had meerdere van deze versperringen. Nu zijn er nog twee in heel Europa! Beide bevinden zich in Nationaal Park Zuid-Kennemerland.
Lees meer over onze andere iconen:
- Grote Grazers: met de imposante wisent als boegbeeld
- Buitenplaatsen en landgoederen: met in het bijzonder Buitenplaats Elswout
- De Kleine Vijf: parnassia, duinviooltje, zandhagedis, nachtegaal, kleine parelmoervlinder
- Stuivende Duinen: natuurlijke dynamiek in het duinlandschap
Over de iconen zijn in het Bezoekerscentrum De Kennemerduinen interessante gidsen te koop: de zogeheten iconenboekjes. Vol achtergrondinformatie en leuke weetjes. In het hart van elk iconenboekje vind je bovendien een aantrekkelijke wandel- of fietsroute die je langs de bijzondere plekken van deze icoon leidt. Wil je alle iconen tegelijk zien en beleven? Kom dan naar de tentoonstelling in het bezoekerscentrum.