De kracht van levende duinen
Nationaal Park Zuid-Kennemerland is een mix van natuur, cultuur en geschiedenis. Je vindt er bijzondere planten, dieren én culturele zaken die uniek zijn voor deze plek. Deze ‘schatten’ of ‘iconen’ zijn kenmerkend voor het Nationaal Park.
Eén van deze iconen zijn de zogeheten Stuivende Duinen, met als kroonjuweel de Noordwest Natuurkern. Zandverstuivingen zorgen voor natuurlijke verjonging van het duin en zijn de basis voor een gevarieerd duinlandschap. Hoe dat precies in elkaar steekt, leggen we je hieronder uit.
Vastliggende duinen
De zeereep met de eerste duinenrij aan strand lijkt misschien natuurlijk, maar is het niet. Niet helemaal tenminste. Duinen worden gevormd door een mix van zeewater, zand en wind. Maar pas rond 1850 is de eerste duinenrij met helmgras vastgelegd om zo de zee op afstand te houden. Als je dat eenmaal weet, zie je het ook. Want de kustduinen werden als het ware één rechte, dikke zanddijk. Een dijk waar de wind nog nauwelijks invloed op had. Verstuivingen namen af omdat het helmgras de boel vastzette.
Rond het jaar 2000 viel er geen zandplekje meer te ontwaren. Dat, samen met de stikstofneerslag, zorgde ervoor dat het duinlandschap in hoog tempo dichtgroeide. Zonde, want daardoor nam de variatie aan planten en dieren af. Waar eerst walstro, tijm en duinviooltjes groeiden, zag je nu hoge eentonige grassen die de typische duinbloemen en kruiden overwoekerden. Het duin ging zienderogen achteruit. Alsof er een donkergroene sluier overheen werd gelegd.
Stuivende duinen: de Noordwest Natuurkern
De natuurbeheerders zagen de achteruitgang met lede ogen aan. Rond 2000 werden de eerste plannen gemaakt om de diversiteit van planten en dieren te herstellen. De duinen weer laten verstuiven bleek het ei van Columbus. Verstuiving zorgt er namelijk voor dat de wind het kalkrijke zand vanaf strand ver het duingebied inblaast. Zie dat als een soort vitamineboost. Want van dat zand profiteren vele duinplanten zoals het duinviooltje en het blauwe slangenkruid. In 2005 ontwikkelde een samenwerkingsverband van PWN, Natuurmonumenten en Hoogheemraadschap van Rijnland een baanbrekend plan om de verstuiving op gang te brengen door vijf kerven in de duinen te graven.
Het plan ‘Noordwest Natuurkern’ was behoorlijk revolutionair. Jarenlang was de zeereep streng verboden gebied. Die eerste duinenrij vanaf strand, zeg maar die zanddijk, was heilig. Onmisbaar voor de bescherming van de kust en het achterland, zo werd lang gedacht. En nu werd dus ineens voorgesteld om vijf grote kerven in de zeereep te graven. Opvattingen veranderen, zo blijkt maar weer. Want de zeereep maakt weliswaar deel uit van onze kustverdediging, maar is niet essentieel. De échte zeewering ligt landinwaarts, dieper in het duingebied.
Het was ook nog eens een uniek plan. Nergens in Noordwest-Europa is op zo’n grote schaal een dynamisch duinlandschap hersteld.
Duinen in beweging
In de winter van 2012-2013 kreeg de wind vrij spel. Ten noorden van Bloemendaal werden vijf windsleuven in de zeereep gegraven. Zand en zout gingen zich verplaatsen en bereikten de achterliggende duinen. De duinen kwamen letterlijk in beweging, er ontstond weer een levend duinlandschap.
We zijn nu ruim tien jaar verder en de resultaten zijn boven verwachting. Het landschap verandert zichtbaar in een natuurlijk en biodivers stuivend duinlandschap.
Tel uit je winst. Er ontstaan nieuwe stevige duinen én de duingraslanden krijgen een poederlaagje van kalkrijk zand. Uit metingen blijkt dat het zand van een zo’n sleuf tot een kilometer ver het duin inwaait. Verder laten berekeningen zien dat de verstuivingen zo’n 170 hectare duingrasland met een laagje kalkrijk zand van 1mm overpoederen. Een regelrechte oppepper voor de duinen. Met kalk kan de verzuring door de stikstofneerslag worden afgeremd.
Duinen voor de toekomst
Voor de natuur is het project Noordwest Natuurkern een groot succes. De motor van duinvorming – die mix van wind, zand, zeewater en zout – draait weer waardoor er een levend duinlandschap tot stand is gekomen. Ook voor de kustveiligheid blijkt het maken van gaten in de zeereep een succes. Het klinkt tegenstrijdig, maar het maken van gaten in de zeewering vergroot de kustveiligheid.
Uit langlopend en nauwgezet onderzoek blijkt dat ‘wandelende’ duinen uiteindelijk meer veiligheid bieden dan één rechte hoge zanddijk aan strand. Doordat het zand vanaf strand het land inwaait worden de achterliggende duinen ook hoger en steviger. De eerste duinenrij beweegt – onder begeleiding en sturing – mee in plaats van weerstand te bieden.
Lees meer over onze andere iconen:
- Grote Grazers: met de imposante wisent als boegbeeld
- Buitenplaatsen en landgoederen: met in het bijzonder Buitenplaats Elswout
- De Kleine Vijf: parnassia, duinviooltje, zandhagedis, nachtegaal, kleine parelmoervlinder
- Atlantikwall: sporen uit de Tweede Wereldoorlog
Over de iconen zijn in het Bezoekerscentrum De Kennemerduinen interessante gidsen te koop: de zogeheten iconenboekjes. Vol achtergrondinformatie en leuke weetjes. In het hart van elk iconenboekje vind je bovendien een aantrekkelijke wandel- of fietsroute die je langs de bijzondere plekken van deze icoon leidt. Wil je alle iconen tegelijk zien en beleven? Kom dan naar de tentoonstelling in het bezoekerscentrum.